सावित्रीबाईंसोबत लढणाऱ्या पहिल्या मुस्लिम शिक्षिका फातिमा शेख

व्हिजन २४ तास न्युज (संपादक:अहमद मुल्ला )
म्हसवड

फातिमा शेख यांचा जन्म 9 जानेवारी 1831 मध्ये पुण्यात, झाला. त्या काळात स्त्रीयांनाही शिक्षण देण्याची गरज आहे ही कल्पनाच नव्हती. महिलांना घराच्या हद्दीत ठेवले जात होते आणि त्यांना अभ्यास करू दिला जात नव्हता.

सावित्रीबाई फुले आणि फातिमा शेख यांनी मिळून दलित, मुस्लीम स्त्रिया आणि बालके यांना वर्ग, धर्म किंवा लिंगाच्या आधारावर शिक्षणापासून वंचित राहू नये यासाठी  प्रयत्न केला. या योगदानासाठी फातिमा शेख या आधुनिक भारतातील पहिल्या महिला मुस्लिम शिक्षिका बनल्या.

१८४८ मध्ये मुलींसाठी भारतातील पहिल्या शाळांपैकी एक सह-स्थापना केली. आणि तिचे नाव स्वदेशी लायब्ररी ठेवले. फातिमा शेख आणि सावित्रीबाई फुले यांची भेट झाली जेव्हा त्या दोघींनी ‘सिंथिया फरार’ या अमेरिकन मिशनरीद्वारे चालवल्या जाणाऱ्या शिक्षक प्रशिक्षण संस्थेत प्रवेश घेतला.
फातिमा शेख यांनी ज्योतिबा फुले आणि सावित्रीबाई फुले यांना अशा वेळी पाठिंबा दिला. जेव्हा काही कट्टरवाद्यांना त्यांची महिला शिक्षित करण्याची मोहीम आवडली नाही. त्यामूळे दोघांनाही घराबाहेर काढण्यात आले. मग फातिमाजींनी यांनी या दोघांना आपल्या घरात राहण्यासाठी जागा तर दिलीच, पण मुलींच्या शिक्षणासाठी पुण्यात शाळा उघडण्याचीही जागा दिली.

त्यावेळी शूद्रांना शिक्षण घेण्याचा अधिकार नव्हता. अशा प्रतिकूल परिस्थितीत फातिमा शेख केवळ शाळेतच शिकवत नसून प्रत्येक घरोघरी जाऊन मुलींना शिक्षणाचे महत्त्व समजावून सांगून त्यांना शिक्षण घेण्यास प्रवृत्त करत होत्या. त्यामुळे त्यांना समाजातील काही घटकांच्या रोषालाही सामोरे जावे लागले.

सावित्रीबाई फुले यांनी स्थापन केलेल्या पाचही शाळांमध्ये त्यांनी शिक्षणाच्या प्रसाराचे काम केले. त्यांनी कधीही कोणत्याही मुलामध्ये धर्म-जातीच्या आधारे फूट पाडली नाही. तर प्रत्येक धर्माच्या मुलांना आपुलकीने शिकवण्याचे कौतुकास्पद काम केले.

या सर्वांच्या एकत्रित प्रयत्नांना सत्यशोधक समाजाची चळवळ म्हणून मान्यता मिळाली. शेख यांनी घरोघरी जाऊन त्यांच्या समाजातील दलितांना स्वदेशी ग्रंथालयांमध्ये शिकण्यासाठी आणि भारतीय जातिव्यवस्थेच्या कठोरतेपासून वाचण्यासाठी आमंत्रित केले. त्याला मोठ्या कट्टरपंथीयांच्या प्रतिकारालाही सामोरे जावे लागले. पण, फातिमाजी स्त्रीशिक्षणासाठी लढण्यात कधीच मागे हटल्या नाहीत.  अशा या थोर शिक्षिकेला सला!